کوبا در مسیر نئولیبرالیسم
روزنامه ی “لوموند المانی” مقاله یی در مورد تجدید نظر در و بازسازی “سوسیالیسم” کوبا که در اخرین شماره ی این نشریه ی المانی به اسم “کوبا سوسیالیسمش را به روز می کند”، منتشر کرده است، به بررسی پروژه های جدید اقتصادی در کوبا می پردازد. از نقطه نظر مارکسیستی و نقد اقتصاد سیاسی می توان هم به کوبا و هم به مضمون این مقاله نقد جدی داشت. مساله بر سر این است که کوبا در تلاش است مسیر سرمایه داری را در پیش بگیرد و در این مقاله هم به روشنی به ان اشاره شده است که هزینه ی مسافرت و اقامت و مشروبات الکلی (کوکتل مخیتو) در کوبا و هاوانا تفاوت چندانی با المان و دیگر کشورها ندارد. برای نمونه یک مخیتو در المان بین پنج تا هفت یورو است و در کوبا چهار و نیم یورو.
مساله ی دیگری که در این مقاله، جدا از ازاد سازی قیمت ها به ان اشاره شده است، مساله ی امکان خرید و فروش مسکن است. نزدیک به شش دهه است که مساله ی مسکن در کوبا از طریق واگذاری مسکن به تمام انسان هایی که نیازمند مسکن بوده، حل شده بود، اما با پروژه ی کاپیتالیزه کردن جامعه و مسکن، چیزی که بعد از هجوم سرمایه ی خارجی در قالب صنعت توریسم (هتل داری و رستوران داری) به کوبا سرازیر شد، از این پس کوبایی هایی که در این سیستم خرده بورژوایی و از طریق داد و ستد با خارج از کوبا یا مهمان داری و غیره، توانسته اند به دست بیاورند و با پول “سیاهی” که از طریق هتل داری و رستوران داری و گرفتن انعام از خارجیان و یا صنعت فحشا به دست اورده اند، مساکنی را تا قیمت هیجده هزار دلار امریکایی خرید و فروش کنند. این مساله می تواند خود به تعمیق شکاف های طبقاتی و نابرابری های اجتماعی بیش از پیش در کوبا و غیر قابل پرداخت بودن قیمت مسکن برای توده های بی چیز دامن بزند و دست خرده بورژوازی انگل برای انباشت بیشتر سرمایه و فشردن گلوی کارگران را باز کند. در اینده ی نه چندان دور ما شاهد خواهیم بود که مردم کوبا با تجربه ی پروژه های اقتصادی بورژوایی که هم اکنون از جانب دولت، زیر نام سوسیالیسم بولیواریستی قرن بیست و یکم به اجرا گذاشته می شود و نابرابری های اجتماعی و طبقاتی تعمیق می بخشد، به جای ماندن در کوبا مسیر مهاجرت های “غیر قانونی” را در پیش می گیرند و این به خودی خود برای وجهه ی این سوسیالیسم اتوپیستی و خرده بورژوایی حاکم در کوبا مضر خواهد بود.
مردم کوبا در طول پنج شش دهه ی اخیر طعم فقر و بحران اقتصادی و تحریم های اقتصادی را با گوشت و پوست و استخوان لمس کرده اند و یکی از دلایلی که این مردم همچنان در این کشور ماندگارند، “تقسیم فقر” بین مردم و نبود اشکال استثمارگرانه ی بورژوایی، به شکل و حدتی که در جهان خارج از کوبا وجود دارد، در کوبا بود، اما اگر فقرا و تهیدستان جامعه که قربانیان اصلی سیاست های اقتصادی شبه نئولیبرالی جدید در کوبا خواهند بود، با چشم خود این بازگشت قهقرایی به سرمایه داری و پذیرش الگوهای اقتصادی بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و شرکت های چند ملیتی را مشاهده کنند و متوجه شوند که دولت موسوم به سوسیالیستی، سیاست های اقتصادی بازار ازاد را در این کشور به پیش می برد، علیه دولت خواهند ایستاد و واکنش نشان خواهند داد. مساله ی نئولیبرالیزه کردن اقتصاد در کوبا، باعث تشدید اختلاف طبقاتی در میان فقرا و اغنیا خواهد شد و همچنین مردم را در سطح وسیع به اعتراض و مبارزه علیه سیستم تحریک خواهد کرد و یا بخشا مسیر مهاجرت های “غیر قانونی” در اعتراض به این سیستم را در پیش خواهند گرفت.
بعد از عادی سازی روابط بین کوبا و امریکا ما مشاهده می کنیم که شمار سرمایه دارانی که برای سرمایه گذاری به کوبا می روند و در بخش های خدماتی و تولیدی و غیره مشغول سرمایه گذاری های کلان هستند، در حال افزایش است و در سال های اخیر کم نبودند سرمایه داران کانادایی، هلندی، المانی و ایتالیایی که در صنعت توریسم یعنی رشته هایی مانند هتل داری، رستوران داری و غیره بیشترین سرمایه گذاری های اقتصادی را در این کشور انجام داده بودند. هنوز امضای قرارداد پایان تحریم ها خشک نشده بود، که سرمایه داران بین المللی و سرمایه ی امپریالیستی شرکت های چند ملیتی به دنبال استثمار نیروی کار ارزان از قاره های مختلف وارد کوبا می شوند و در پی خرید هتل ها و کارخانجات تولید سیگار برگ و مشروبات الکی هستند. این مساله برای اینده ی کشوری که شش دهه در مقابل تحریم های اقتصادی، فشارهای سیاسی و جنگ روانی علیه مردم این کشور از جانب امپریالیسم امریکا و دولت های غربی دوام اورده است، می تواند ویرانگری را به دنبال داشته باشد. مردم کوبا باید به جای تن دادن به سیاست های ریاضت کشی اقتصادی و الگوی اقتصادی نئولیبرالیسم در پی ان باشند، که سوسیالیسم واقعا ناموجود را با مبارزات میلیونی خود به یک سوسیالیسم کارگری و کمونیسم اجتماعی برای اجتماعی کردن و اشتراکی کردن پروسه ی تولید تبدیل کنند.
یکی از بزرگترین مشکلات کوبا که در این مقاله ی لوموند هم به ان اشاره شده است، خرافاتی بودن مردم این کشور و اعتقاد به آیین مسیحیت است. مردم مذهبی مثل گله ی گوسفند هستند که همواره می توان برای انان چوپان گذاشت. عبور از خرافات مذهبی و کاتولیسیسم باید در برنامه ی چپ های رادیکال این جامعه قرار بگیرد و صلح با مذهب و ارتجاع باید در سطح وسیع به نقد کشیده شود.
هر انسان مبارزی که به یک زندگی انسانی تر فکر می کند و در تلاش برای تغییر این وضعیت ضد بشری به یک وضعیت مساعد است، باید حامی مبارزات مردمی و انقلابی در سراسر جهان و از جمله کوبا باشد و بازگشت قهقرایی به اقتصاد بورژوایی و پذیرش الگوی اقتصادی نئولیبرالی در کوبا را به چالش بکشد.
حسن معارفی پور
هایدلبرگ 12.10.17