خدامراد فولادی
لنین هم سه جهانی بود!
تز ِ معروف ِ سه جهان که لنینیست های روسی و توده ای آن را به رویزیونیست های چینی نسبت داده اند، در اصل از آن ِ لنین است و «رویزیونیست های چینی» فقط آن را با شرایط ِ زمان و جامعه ی خود تطبیق داده و به آن خصلت و خصوصیت چینی دادند.
سه جهان ِ چینی عبارت بود از: جهان ِ اول، دو اَبَر قدرت ِ امپریالیست ِ روسیه و آمریکا، جهان ِ دوم، کشورهای اروپای غربی، و جهان ِ سوم، کشورهای عقب مانده ی آسیایی – آفریقایی و آمریکای لاتین به علاوه ی «چین ِ سوسیالیست».
این تز می گوید: جهان ِ دوم و سوم باید با امپریالیسم ِ رو به افول یا به گفته ی آنها با برداشت از لنین امپریالیسم ِ در حال احتضار ِ آمریکا علیه امپریالیسم ِ بالنده ی روسیه (شوروی) متحد شده و این امپریالیسم را که در عصر ِ ما دشمن ِ اصلی ِ بشریت است به لحاظ ِ اقتصادی – سیاسی منفرد و حتا اگر لازم شد با آن وارد جنگ شوند.
لنینیست های ایرانی معروف به خط ِ ٣ – غیر توده ای – این تز را محکوم نمودند و آن را ساخته و پرداخته ی دن سیائوپین سرکرده ی رویزیونیست های چینی که با کودتا قدرت ِ سیاسی را از دست ِ مائوئیست های انقلابی گرفته بود دانستند. لنینیست های ایرانی نه در آن زمان و نه هم اکنون نمی دانستند و نمی دانند «تز ِ سه جهان» در بطن ِ تزهای ضد ِ انقلابی ِ لنین نهفته است.
درواقع خاستگاه ِ «سه جهان»، تقسیم جهان توسط ِ لنین نه بر پایه ی تضاد ِ کار و سرمایه، بلکه بر اساس ِ تضاد ِ خلق و امپریالیسم است. این تز ِ ضد ِ تاریخی – ضد ِ دورانی ِ لنین است که تمام نظرات و تزهای ضد ِ تاریخی و ضد ِ دورانی ِ خود ِ لنین و بعد از او را بالقوه در خود دارد و همه جا و در همه ی تحلیل های سیاسی – اقتصادی ِ او و پیروان اش در برابر ِ تضاد ِ اصلی ِ دوران ِ ما یعنی تضاد ِ کار و سرمایه – یا پرولتاریا و بورژوازی – خودنمایی می کند.
مارکس و انگلس در تمام دوران ِ نظریه پردازی شان، بر دو ملت و یک تضاد تاکید کردند: ملت بورژوازی و ملت ِ پرولتاریا با تضاد ِ کار و سرمایه که برآمده از رودررویی این دو ملت ِ تاریخی – دورانی ِ فرماسیون ِ غالب ِ دوران ِ حاضر است.
لنین، به ویژه از ١٩١٧ و پس از کسب قدرت ِ سیاسی با مطرح کردن ِ خلق در برابر ِ امپریالیسم، بر سه ملت و دو تضاد یا سه جهان و دو تضاد انگشت گذاشت: جهان ِ اول، امپریالیسم، جهان ِ دوم، کشورهای عقب مانده به خصوص آسیایی ها، و جهان ِ سوم، شوروی سوسیالیستی که همراه با جهان دوم باید علیه امپریالیسم ِ در حال ِ احتضار متحد شوند.
از نظر ِ لنین، تضاد ِ این سه جهان عبارت است از تضاد اصلی ِ خلق و امپریالیسم و تضاد ِ فرعی ِ کار و سرمایه – که در تز ِ چینی ها تبدیل به تضاد ِ اساسی ِ کار و سرمایه و تضاد ِ عمده ی خلق و امپریالیسم گردید -. تضاد کار و سرمایه را که گهگاه از آن نام می برد برای آنکه خود را مارکسیست نشان دهد در حاشیه می آورد وگرنه خصوصیت ِ ضد دورانی و ضد ِ تاریخی ِ «دوران ِ امپریالیسم» نه نیازی به چنین تضادی دارد و نه او خصوصن بعد از کسب قدرت اعتقادی به چنین تضادی داشت.
باری، لنین، هم تز ِ سه جهان را به عنوان ِ بدیل ِ نظریه ی دو ملت یا دو طبقه ی مارکس – انگلس مطرح نمود و هم تز ِ غیر طبقاتی و غیر تاریخی دو تضاد را در برابر یک تضاد ِ تاریخی – طبقاتی آنها قرار داد.
لنین، با این تز، وحدت ِ مونیستی ِ تاریخ ِ بشریت ِ و از این رو، وحدت ِ مونیستی – مادی ِ جهان را تبدیل به یگانه انگاری ِ ایده آلیستی ِ هم تاریخ و هم جهان (طبیعت) نمود، یعنی در هر دو مورد عینی را تابع ِ ذهنی و عمل ِ اجتماعی را تابع ِ ذهن ِ فردی ِ خویش ساخت.
درواقع لنین جهان یعنی جامعه ی بشری و طبیعت ِ قانونمند را اراده گرایانه به میل ِ خود برید تا همقد و قواره ی روسیه ی عقب مانده و محدوده ی جغرافیایی ِ جدا افتاده از قوانین ِ عام ِ حاکم بر تکامل ِ اجتماعی و تکامل ِ طبیعی نماید.
در روسیه ی عقب مانده ی لنین، ما با همان سه ملت یا سه جهان ِ کوچک مواجه هستیم. ملت ِ اکثریت یعنی دهقانان، ملت ِ کارگران ِ تهیدست ِ نیمه روستایی به علاوه ی لنین و دار و دسته اش، و ملت ِ «بورژوازی ِ لیبرال ِ وابسته به امپریالیسم». ملت یا جهان ِ اول و دوم که بر روی هم خلق یا توده ی مردم را تشکیل می دهند و به ادعای لنین «متحد طبیعی و مادرزاد» هستند به رهبری ِ لنین و دار و دسته اش علیه ِ بورژوازی ِ لیبرال ِ نماینده و کارگزار ِ امپریالیسم متحد شده، آن را از اریکه ی قدرت به زیر کشیده وخود قدرت ِ سیاسی را به دست می گیرند. تضاد همچنانکه گفته شد تضاد ِ اصلی ِ خلق و امپریالیسم به علاوه ی تضاد ِ فرعی، حاشیه ای و غیر تعیین کننده ی کار و سرمایه است برای آنکه تز ِ ضد مارکسیستی خود را مارکسیستی جا بزند.
این سه ملت نمایانگر یا در اصل خاستگاه ِ نظری ِ سه جهان ِ موجود ِ پیش گفته در «عصر ِ امپریالیسم» اند.
در این الگوسازی ِ جامعه ی بزرگ از جامعه ی کوچک، و همقد و قواره سازی ِ بزرگ و کوچک که نیازی به هیچ پیش شرط ِ مادی و تضاد ِ مادی – تاریخی – دورانی ِ تعیین کننده ای ندارد، اراده به تنهایی کارساز است.
در این الگوسازی ِ اراده گرا، خاص از قوانین ِ عام پیروی نمی کند، بلکه خاص قانون می سازد و آن را به عام تسری می دهد یا به عبارتی دیکته می کند: لنین حکم و فرمان – یعنی قانون! – صادر می کند و دار و دسته ی مسلح حاضر و آماده ی گوش به فرمان و پیشمرگ، این حکم و فرمان را در هر کجای جهان که منافع ِ دار و دسته یا فرقه ی لنینی ایجاب نماید به مرحله ی اجرا در آورده و اراده ی خاص را تبدیل به قانون ِ عام می کند. بخوانید:
«در حال ِ حاضر باید سیاست ِ عملی ساختن ِ اتحاد ِ کاملن محکم ِ همه ی جنبش های رهایی بخش ِ ملی و مستعمراتی را با روسیه ی شوروی اجرا نمود و شکل های این اتحاد را در کشورهای عقب مانده یا در بین ِ ملت های عقب مانده تعیین کرد.» (لنین. مجموعه ی آثار. ترجمه ی پورهرمزان. جلد سوم. ص. ١٨١٨).
اتحاد ِ «کمونیست ها» ی روسیه با ملت ها، یا خلق ها و بورژوازی ِ ملی ِ کشورهای عقب مانده علیه بورژوازی ِ وابسته و امپریالیسم، که مضمون ِ واقعی اش همان تز سه جهان با تضاد ِ خلق و امپریالیسم است باز از زبان ِ لنین: «در مورد ِ کشورها و ملت هایی که در حالت ِ عقب ماندگی ِ بیشتری هستند و مناسبات ِ فئودالی یا پاتریارکال و مناسبات ِ دهقانی پاتریارکال در آنها تفوق دارد، باید به این نکات توجه داشت: نخست لزوم ِ کمک همه ی احزاب ِ کمونیست به جنبش ِ رهایی بخش ِ بورژوا – دموکراتیک [= ملی] در این کشورها… و کوشش برای دادن ِ انقلابی ترین جنبه ها به جنبش ِ دهقانی در عین ِ عملی ساختن ِ اتحاد محکم تر ِ پرولتاریای کمونیست ِ اروپای غربی با جنبش ِ دهقانان در شرق [آسیا]، در مستعمرات و به طور کلی در کشورهای عقب مانده [علیه امپریالیسم]. در حال حاضر برای ملت های وابسته و ضعیف راه ِ نجات ِ دیگری جز اتحاد با جماهیر شوروی وجود ندارد.» (همان. جلد سوم. ص. ١٨٢٢ – ١٨٢١. درون کروشه از من است).
مارکسیست های ایران این اتحاد ِ عمل ِ لنینیست های سه جهانی ِ توده ای – اکثریتی با «حاکمیت ِ خلقی ِ ضد امپریالیست»، و ضدیت ِ لنینیست های سه جهانی ِ غیر توده ای با راه رشد ِ تاریخی – دورانی ِ سرمایه داری را در عمل دیده و درس ها از آن آموخته اند. مارکسیست های ایران می دانند راه رشد ِ غیر سرمایه داری یا به واقع سرمایه داری ِ انحصاری – رانتی ِ دولتی با تمام ِ پیامدهای ضد پیشرفت ِ آن نتیجه ی قطعی و حتمی ِ تز ِ سه جهانی است که لنین بنیانگذار ِ آن بود.
به طور ِ خلاصه: نمی توان لنینیست بود و به عصر ِ امپریالیسم با سه جهان، سه ملت و دو تضاد ِ ناهمگون و ناهمخوان اعتقاد نداشت. همچنانکه نمی توان لنینیست بود و خود را به مارکسیسمی چسباند که دوران ِ حاضر را تا برقراری ِ سوسیالیسم دوران ِ سرمایه داری می داند. با دو ملت ِ بورژوازی و پرولتاریا و یکتا تضاد ِ کار و سرمایه.
تنها، درک ِ مونیستی ِ ماتریالیستی دیالکتیکی از جهان و جامعه ی انسانی قادر است جهان را در کلیت و جزئیت ِ تکامل یابنده اش از ساده به پیچیده و از پست به عالی توضیح دهد و اندیشه ی سیاسی را از درغلتیدن به انواع ِ انحراف های ناواقعگرا و گمراه کننده باز دارد. درکی که لنین در تحلیل های سیاسی اش از روسیه و جهان و تز ِ مکانیکی – متافیزیکی ِ اتحاد ِ دو جهان ِ عقب مانده علیه جهان ِ پیشرفته، نشان داد فاقد ِ آن است.